विशेष्य और विशेषण की परिभाषा और उदाहरण

विशेष्य और विशेषण की परिभाषा और उदाहरण – संज्ञा या सर्वनाम की विशेषता बताने वाले शब्द को विशेषण कहते हैं। विशेषण जिस संज्ञा या सर्वनाम की विशेषता बताता है उसे विशेष्य कहते हैं। विशेष्य या तो संज्ञा रूप में होता है या क्रिया रूप में। जब यह संज्ञा रूप में होता है तो इसे संज्ञा विशेषण कहते हैं। जब ये क्रिया रूप में होता है तब इसे क्रिया विशेषण कहते हैं।

विशेष्य और विशेषण के उदाहरण निम्नलिखित हैं –

विशेष्यविशेषणविशेष्यविशेषण
अन्तअंतिम, अन्त्यअन्तरआतंरिक
अंकुरअंकुरितअंचलआंचलिक
अंगआंगिकअंशआंशिक
अंकनअंकितअग्निआग्नेय
अणुआणविकअर्थआर्थिक
अभिषेकअभिषिक्तअवयवआवयविक
अवश्यआवश्यकअनुष्ठानआनुष्ठानिक, अनुष्ठित
अनुभवअनुभवी, आनुभाविकअनुक्रमआनुक्रमिक
अनुपातआनुपातिकअनुरागअनुरागी
अन्यायअन्यायीअक्लअक्लमन्द
अपेक्षाअपेक्षितअधिकारअधिकारी
अभ्यासअभ्यासीअलंकारआलंकारिक, अलंकृत
अध्यात्मआध्यात्मिकअनादारअनादृत
अपकारअपकारीअकर्मअकर्म, अकर्मण्य
अज्ञानअज्ञान, अज्ञानीअजयअजित
अतिरंजनअतिरंजितअध्यापनअध्यापित
अध्ययनअधीतअनासक्तिअनासक्त
अनुमोदनअनुमोदितअनुशंसाअनुशंसित
अनुवादअनुवादित, अनूदित, अनुवाद्यअनुशासनअनुशासित
अनीतिअनैतिकअपमानअपमानित
अपराधअपराधीआदरआदरणीय, आदृत
आत्माआत्मिक, आत्मीयआसमानआसमानी
आराधनाआराध्यआसक्तिआसक्त
आकाशआकाशीयआक्रमणआक्रान्त
आभूषणआभूषितआधारआधृत, आधारित
आचरणआचरितआश्रयआश्रित
आदिआद्य, आदिमआकर्षणआकृष्ट
आयुआयुष्मान्ओष्ठओष्ठ्य
इच्छाइष्ट, ऐच्छिकईसाईस्वी
इतिहासऐतिहासिकइहलोकऐहलौकिक
ईर्ष्याईर्ष्य, ईर्ष्यालुईश्वरईश्वरीय
उपेक्षाउपेक्षित, उपेक्षणीयउद्योगऔद्योगिक
उपनिवेशऔपनिवेशिकउच्चारणउच्चारित, उच्चारणीय, औच्चारणीय
उपार्जनउपार्जितउत्साहउत्साहित
उत्पीड़नउत्पीड़ितउन्नतिउन्नत
उदयउदितउत्कर्षउत्कृष्ट
उपजउपजाऊउत्तेजनाउत्तेजित
उत्तरउत्तरीउपनिषद्औपनिषदिक
उपकारउपकृत, उपकारकउपयोगउपयोगी, उपयुक्त
ऋणऋणीऋषिआर्ष
कृपाकृपालुक्रोधक्रुद्ध
कामकामी, कामुककालकालीन, कालिक
कुलकुलीनकेंद्रकेंद्रित, केंद्रीय
क्रमक्रमिककल्पनाकाल्पनिक, कल्पित
कर्मकर्मी, कर्मठकागज़कागजी
कुटुम्बकौटुम्बिककिताबकिताबी
करुणाकारुणिक, करूँकाँटाकँटीला
कण्ठकण्ठ्यकंकड़कंकड़ीला
कत्थाकत्थईकमाईकमाऊ
कर्जकर्जदार, कर्जखोरकलंककलंकित
कसरतकसरतीक्रयक्रीत
क्लेशक्लिष्टसुंदरता, सौंदर्यसुन्दर
खपड़ाखपड़ैलखेलखिलाड़ी
खण्डखण्डितखजूरखजूरी
खर्चखर्चीलाखानाखाऊ
खानखनिजखानदानखानदानी
खूनखूनीख्यातिख्यात
गलतीगलतग्रामग्राम्य, ग्रामीण
गृहस्थगृहस्थ्यग्रहणग्राह्या, गृहीत
गाँवगँवार, गँवईगर्वगर्वीला
गर्मीगर्मगौरवगौरवित
गोत्रगोत्रीयग्रासग्रस्त
गुणगुणवान, गुणीगुलाबगुलाबी
घरघरेलूघनिष्ठताघनिष्ठ
घमण्डघमण्डीघृणाघृणीत, घृण्य
घावघायलघातघातक
चर्चाचर्चितचन्द्रचान्द्र
जटाजटिलचिन्ताचिन्त्य, चिंतनीय, चिन्तित
चित्रचित्रित, चितेराचिह्नचिह्नित
चरित्रचारित्रिकचारचौथा
चक्रचक्रितचौमासचौमासा
चाचाचचेराचेष्टाचेष्टित
जलजलीयजटाजटिल
जातिजातीयजागरणजाग्रत, जागृत
जंगलजंगलीजवाबजवाबी
जहरजहरीलाजनपदजनपदीय
तेजतेजस्वीतापतप्त
त्यागत्यागी, त्याज्यतत्त्वतात्त्विक
तिरस्कारतिरस्कृततालुतालव्य
तर्कतार्किकतन्त्रतान्त्रिक
देशदेश, देशीयदूतदौत
देवदेवी, दैविकदिनदैनिक
दम्पतिदाम्पत्यदर्शनदार्शनिक, दर्शनीय
दयादयामय, दयालुदर्ददर्दनाक
दस्तदस्तावरदुनियादुनियावी
दन्तदन्त्यधनीधनी, धनवान्
दगादगाबाजधर्मधार्मिक
नरकनारकीयनिन्दानिंदनीय, निन्द्य
नीतिनैतिकनगरनागरिक
नाटकनाटकीयनिष्कासननिष्कासित
नियमनियमितनिश्चयनिश्चित
निजनिजीन्यायन्यायी, न्यायिक
नावनाविकनमकनमकीन
निर्माणनिर्मितनिषेधनिषिद्ध
पहाड़पहाड़ीपशुपाशविक, पाशव
पुस्तकपुस्तकीयपुराणपौराणिक
पृथुपृथुलपृथ्वीपार्थिव
परिवारपारिवारिकप्रथमप्राथमिक
पर्वतपर्वतीयप्रमाणप्रामाणिक
पुष्टिपौष्टिकप्रकृतिप्राकृतिक
परिभाषापारिभाषिकपरस्परपारस्परिक
पितापैतृकप्रान्तप्रान्तीय
परलोकपारलौकिकपाठपाठ्य
प्रसंगप्रासंगिकपरिचयपरिचित
प्रशंसाप्रशंसित, प्रशंसनीयप्रतिष्ठाप्रतिष्ठित
पूजापूज्य, पूजनीयपीड़ापीड़ित
पत्थरपथरीलाप्रदेशप्रादेशिक
पश्चिमपाश्चात्य, पश्चिमीपथपाथेय
पक्षपाक्षिकपुरुषपौरुषेय
प्रार्थनाप्रार्थनीय, प्रार्थितप्रतीक्षाप्रतीक्षित
पानीपेयपतनपतित
पराजयपराजितपुष्पपुष्पित
प्रस्तावप्रस्तुत, प्रस्तावितपल्लवपल्लवित
पूर्वपूर्वीपरिवर्तनपरिवर्तित
प्यारप्याराप्यासप्यासा
प्रतिबिम्बप्रतिबिम्बितपुरातत्त्वपुरातात्त्विक
पाठकपाठकीयप्राचीप्राच्य
प्रातःकालप्रातःकालीनप्रणामप्रणम्य
फेनफेनिलफलफलित
बाजारबाजारूबालकबाल्य
बर्फबर्फीलाबलबलिष्ठ
बुद्धबौद्धबुद्धिबौद्धिक
भ्रमभ्रामकभूखभूखा
भूमिभौमिकभयभयानक
भगवत्भागवतभोजनभोज्य
भूतभौतिकभूगोलभौगोलिक
भूषणभूषितभावभावुक
भारतभारतीयभाषाभाषिक, भाषाई
मलमलिनमासमासिक
माहमाहवारीमूलमौलिक
मनुमानवमातामातृक
मुखमुखर, मौखिकमंगलमंगलमय, मांगलिक
मांसमांसलमोहमुग्ध
मायामायावी, मायिकमूर्च्छामूर्च्छित
मामाममेरामालमालदार
मिथिलामैथिलमैलमैला
मेधामेधावीमानमान्य
मर्ममार्मिकमजहबमजहबी
मृत्युमर्त्यमाध्यममाध्यमिक
मथुरामाथुरमाधुर्यमधुर
योगयोगी, यौगिकरंगरंगीन, रंगीला
यज्ञयाज्ञिकराजनीतिराजनीतिक
यदुयादवरोमांचरोमांचित
यशयशस्वीलखनऊलखनवी
रोगरोगीलघुलाघव
रसीदरसीदीलज्जालज्जालु, लज्जित
रसरसिक, रसीलालक्षणलक्ष्य, लाक्षणिक
राक्षसराक्षसीलाजलज्जित, लजालू
रसायनरासायनिकलाभलब्ध, लभ्य
रोजरोजानालाठीलठैत
रूद्ररौद्रलेखलिखित
राजराजसी, राजकीयलोकलौकिक
राष्ट्रराष्ट्रीयलोभलोभी, लुब्ध
राहराहीलोहालौह
वेदवैदिकवर्षवार्षिक
वायुवायवीय, वायव्यवनवन्य
विपत्ति, विपदविपन्नव्यवसायव्यावसायिक
व्यापारव्यापारिकवर्णनवर्णनीय
विचारविचारणीय, वैचारिकवन्दनावन्द्य, वंदनीय
विस्मयविस्मितविनयविनीत, विनयी
विजयविजयी, विजेताविवेकविवेकी
विकारविकृत, विकारीविस्तारविस्तीर्ण, विस्तृत
विद्याविद्यावानविवाहवैवाहिक
विरहविरहीविधानविहित, वैधानिक
विवादविवाद्य, विवादीव्याख्याव्याख्येय
वियोगवियुक्त, वियोगीवेतनवैतनिक
विकासविकसितविज्ञानवैज्ञानिक
विभाजनविभक्त, विभाजितव्यक्तिवैयक्तिक
व्यवहारव्यावहारिकवास्तववास्तविक
विलासविलासीविष्णुवैष्णव
विषादविषण्णविमानवैमानिक
विषयविषयीविद्वानवैदुष्य
संसारसांसारिकसंदेहसंदिग्ध
संतापसंतप्तसंकल्पसंकल्पित
संयोगसंयुक्तसंकेतसांकेतिक
संख्यासांख्यिक, संख्येयसंक्षेपसंक्षिप्त
सम्पादनसम्पादकीयसमरसामरिक
समाजसामाजिकसम्पत्तिसम्पन्न, साम्पत्तिक
सोनासुनहरासम्बन्धसम्बद्ध, सम्बन्धी
सम्मानसम्मानित, सम्मान्यस्मरणस्मरणीय
स्मृतिस्मृत, स्मार्तस्तुतिस्तुत्य
स्वभावस्वाभाविकस्वर्णस्वर्णिम
स्वप्नस्वप्निलस्थानस्थानिक, स्थानीय
सूर्यसौरसिद्धान्तसैद्धान्तिक
सिंधुसैन्धवस्वास्थ्यस्वस्थ
स्वर्गस्वर्गीय, स्वर्गिकसागरसागरीय
सप्ताहसाप्ताहिकसमाससामासिक
समयसामयिकसीमासीमित
सुखसुखीसुगन्धसुगन्धित
समुद्रसमुद्री, सामुद्रिक, सामुद्रसाहससाहसिक
साहित्यसाहित्यिकसम्प्रदायसाम्प्रदायिक
सभासभ्यसुरसुरीला
सोनासुनहरा, सुनहलास्त्रीस्त्रैण
स्वादस्वादुस्वदेशस्वदेशी, स्वादेशिक
शिक्षाशिक्षित, शैक्षिकशास्त्रशास्त्रीय
शासनशासक, शासितशिवशैव
शरदशारदीयश्रद्धाश्रद्धेय, श्रद्धालु
शौकशौक़ीनक्षणक्षणिक
गेरूगेरुआक्षोभक्षुब्ध
शरीरशारीरिकक्षमाक्षम्य
श्यामश्यामलक्षयक्षीण, क्षयी
हवाहवाईहँसीहँसोड़
हिंसाहिंसकह्रदयहार्दिक
अँधेराअन्धअपनापनअपना
अच्छाईअच्छाअधिकता, आधिक्यअधिक
अराजकताअराजकअभिलाषाअभिलषित
अंकनअंकितआवश्यकताआवश्यक
ईमानदारीईमानदारउपकारउपकृत
उपस्थितिउपस्थितउत्कृष्टताउत्कृष्ट
ऊँचाईऊँचाएकता, एकत्वएक
ऐतिहासिकताऐतिहासिककड़वाहटकड़वा
कर्मनिष्ठताकर्मनिष्ठकठोरताकठोर
कुरूपताकुरूपकुशलता, कौशलकुशल
कारुण्यकरुणखटाई, खटासखट्टा
ख्यातिख्यातख़ुशीखुश
ख़ामोशीखामोशगरमीगरम
गरीबीगरीबगाम्भीर्य, गंभीरतागम्भीर
गृहस्थीगृहस्थगुरुत्व, गौरव, गुरुतागुरु
गहनतागहनघनिष्ठताघनिष्ठ
घनत्वघनाचतुराई, चातुर्य, चातुरीचतुर
चालाकीचालाकचिकनाई, चिकनाहटचिकना
चौङाईचौङाजटिलताजटिल
जड़त्वजड़जातीयताजातीय
जितेन्द्रियताजितेन्द्रयठकुराईठाकुर
तीव्रतातीव्रढीठाईढीठ
तीक्ष्णतातीक्ष्णदिलचस्पीदिलचस्प
दगाबाजीदगाबाजदक्षतादक्ष
दीनता, दैन्यदीनदुष्टतादुष्ट
धार्मिकताधार्मिकनवाबीनवाब
नेकीनेकनम्रतानम्र
पराजयपराजितपरिश्रमपरिश्रमी
परिवर्तनपरिवर्तितपाण्डित्य, पण्डिताईपण्डित
प्रतिकूलताप्रतिकूलप्रयोग, प्रयुक्तिप्रयुक्त
प्रतिपादनप्रतिपादितपागलपनपागल
प्राचीनताप्राचीनप्रांतीयताप्रांतीय
फकीरीफ़कीरफलनफलित
बहुतायतबहुतबुराईबुरा
बुढ़ापाबूढ़ाबेवफाईबेवफा
बेईमानीबेईमानभावुकताभावुक

Leave a Comment

चैट खोलें
1
मदद चाहिए ?
Scan the code
हम आपकी किस प्रकार सहायता कर सकते हैं ?